Τα αποτελέσματα ήταν συντριπτικά:
21 από τις 22 νοσοκόμες υπάκουσε και έδωσε τα χάπια (που στην πραγματικότητα βέβαια ήταν χάπια placebo - δηλαδή φτιαγμένα από ζάχαρη) στους υποτιθέμενους ασθενείς. Όταν οι ερευνητές ρώτησαν άλλες νοσοκόμες εάν θα έκαναν κάτι τέτοιο εφόσον τους το ζητούσε ένας γιατρός, σχεδόν όλες απάντησαν πως όχι. Δηλαδή όχι μόνο υπάκουσαν στον "ανώτερο" όταν τους ζήτησε κάτι κατάφωρα αντίθετο με τους κανονισμούς - μα επιπλέον
δεν είχαν συναίσθηση του πόση επιρροή έχει επάνω τους ένας "ιεραρχικά ανώτερος".
Ο Eichman πριν τη δίκη του
Το πείραμα αυτό είναι εμπνευσμένο από τα ιστορικά πειράματα του Millgram, που πραγματοποιήθηκαν στην αρχή της δεκαετίας του '60: Ήταν η εποχή που ξεκινούσε η δίκη του Eichman, του ανώτατου αξιωματικού των Ναζί που ήταν υπεύθυνος για την μεταφορά και εξόντωση εκατομμυρίων αμάχων με συστηματικό τρόπο στα λεγόμενα στρατόπεδα θανάτου.
Ο Lee Ross (1988) ερμηνεύοντας τα αποτελέσματα του πειράματος του Millgram, είπε πως δεν σχετίζονται τόσο με την τυφλή υπακοή - όσο με την αδυναμία σταθερής αν-υπακοής: Εάν παρατηρήσετε το σχετικό βίντεο, θα δείτε πως οι συμμετέχοντες πολλές φορές ψελλίζουν ορισμένες ανησυχίες ή αντιρρήσεις για την διαταγή που τους δίνεται - όμως τελικά υποχωρούν. Δεν γνωρίζουν - (ούτε φυσικά έχουν ποτέ διδαχτεί συστηματικά) πως πρέπει να συμπεριφερθούν όταν δέχονται εντολές από τον ανώτερό τους που είναι όχι μόνο παράτυπες, μα ξεκάθαρα ανήθικες.
Λίγα χρόνια πριν από το πείραμα του Millgram, ένας άλλος ερευνητής πραγματοποίησε εντυπωσιακά πειράματα. Ο Asch, είχε δείξει την σημασία της ανυπακοής, ακόμη και από μια μικρή μειοψηφία, με τον εξής έξυπνο τρόπο: Οι ερευνητές παρουσίαζαν στον συμμετέχοντα γραμμές διαφορετικού μήκους και ύστερα ρωτούσαν ποια είναι μακρύτερη. Παρ' όλο που ήταν προφανής η απάντηση, ο ερωτώμενος εξαναγκαζόταν να δώσει λάθος απάντηση, λόγω "κοινωνικής πίεσης". Στην αίθουσα εκτός από τον συμμετέχοντα, υπήρχαν και άλλα άτομα (ερευνητές) που είχαν συνεννοηθεί και έδιναν συστηματικά λάθος απάντηση. Ο συμμετέχων ένιωθε την ανάγκη να "συμμορφωθεί" με την πλειοψηφία και να δώσει και αυτός λάθος απάντηση, όταν ομόφωνα οι υπόλοιποι έδιναν λάθος απάντηση. Όταν όμως, σε μια παραλλαγή του πειράματος, προστέθηκε στους ερωτώμενους ένας επιπλέον ερευνητής που είχε οδηγίες να δίνει την σωστή απάντηση, τα ποσοστά άλλαξαν ριζικά. Όσοι δηλαδή συμμετείχαν στο πείραμα με αυτές τις συνθήκες, είχαν πλέον το "θάρρος της γνώμης" να επιμείνουν σε αυτό που θεωρούσαν σωστό - παρ' όλο που η συντριπτική πλειοψηφία έδινε την λάθος απάντηση. Η παρουσία ενός ακόμη ατόμου που δεν συμμορφωνόταν με την πλειοψηφία, ήταν αρκετή να προκαλέσει τη διαφορά. Θυμίζει ίσως το παραμύθι με τα "ρούχα του γυμνού βασιλιά", όπου η αυθόρμητη φωνή ενός μικρού παιδιού αρκεί να ανατρέψει την σιωπή των του κοινού μπροστά στην ιεραρχικά ανώτερη μορφή του βασιλιά και να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις που τελικά διαβρώνουν την τάση για συμμόρφωση.
Πρόσφατα, ένας ακόμη ερευνητής θέλησε να ελέγξει εάν έχει αλλάξει το ποσοστό των ανθρώπων που είναι πρόθυμοι να συμμορφωθούν με καταφανώς απάνθρωπες διαταγές ιεραρχικά ανώτερων. Ο Jerry Burger κατάφερε να αναπαράγει ξανά το ιστορικό πείραμα του Millgram, παρατηρώντας πως, ύστερα σχεδόν από μισό αιώνα, δεν υπάρχει καμιά αλλαγή - είμαστε το ίδιο πρόθυμοι να βασανίσουμε αθώους συνανθρώπους μας, εφ' όσον ένα πρόσωπο εξουσίας το απαιτεί από εμάς (ή να αδιαφορήσουμε για τον βασανισμό αθώων συνανθρώπων μας, εφ' όσον άνθρωποι με κύρος/εξουσία είναι επίσης αδιάφοροι). Λεπτομέρειες στο σχετικό βίντεο στο τέλος του άρθρου.
Ένα πρακτικό παράδειγμα μιας τέτοιας απόπειρας "αντιεξουσιαστικής εκπαίδευσης", είναι η εξής διήγηση από έναν δάσκαλο: "Tην ώρα του μαθήματος έπιασα μια μαθήτρια να δίνει ένα ραβασάκι και της το πήρα. Κάθισα στην έδρα και έκανα πως το ξετυλίγω για να το διαβάσω δυνατά. Η κοπέλα είπε “όχι σας παρακαλώ”. Επέμεινα. Μετά περίμενα μερικά δευτερόλεπτα κοιτάζοντας γύρω γύρω. Ύστερα είπα “Μα καλά, ποιοι είναι στο 5μελές?”. Τα παιδιά σήκωσαν στα χέρια τους. “Δε θα μιλήσει κανένας σας? Οι υπόλοιποι? Κανείς? Γιατί?…Δεν ξέρετε πως δεν έχω δικαίωμα να το κάνω αυτό? Οφείλετε να παρέμβετε! Και επίσης οφείλατε να το ξέρετε!". Προφανώς πρόκειται για πρωτοβουλία του συγκεκριμένου καθηγητή. Ελάχιστοι άνθρωποι (και μάλλον κανένα κράτος) δεν θα τολμούσε να καλλιεργήσει συστηματικά την κριτική ανυπακοή. Ή μήπως όχι?
Μάρκος ΣελλήςΑΤΤΙΚΑ ΝΕΑ: Ανυπακοή και ψυχολογία (ΒΙΝΤΕΟ) ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου